Gebelik takibi (prenatal bakım) nedir?
Gebelik takibinin (prenatal bakım) temel hedefi, anneyi risk altında bırakmaksızın sağlıklı bir bebeğin doğmasını sağlamaktadır. Gebelik takibinin doğru ve eksiksiz yapılması, ortaya çıkabilecek sorunların önceden tahmin edilebilmesi, önlenmesi ve doğru tedavisinde oldukça büyük önem taşır. Bu nedenle, gebeliğin saptandığı andan itibaren düzenli aralıklarla sağlık muayeneleri yapılarak, sağlıklı bir bebek dünyaya getirebilmesi için annenin de sağlıklı olması sağlanmalıdır.
Doğru bir prenatal bakım için yapılması gerekenler arasında gebeliğin erken dönemde, doğru bir şekilde saptanması, gebede varsa risk faktörlerinin belirlenmesi, hem anne hem de bebeğin sağlık durumunun değerlendirilmesi, annenin eğitimi bulunmaktadır.
Prenatal bakım, çok yönlü bir antitedir, hem bazı değerlendirme ve testleri, hem de bazı tedavi ve girişimleri kapsar. Bu nedenle gebe takibinin sayısı (annenin kaç kez muayeneye geldiği) kadar, kalitesi de önemlidir.
Gebe takibini kim yapmalı?
Ülkemizde sıklıkla, Aile Sağlığı Merkezleri ve hastanelerde, gebelerin takibini ebeler, aile hekimleri ve kadın doğum uzmanları gebelik takibini birlikte yürütmektedir. Tüm gebeler Aile Sağlığı Merkezleri tarafından kayıt altına alınıp düzenli olarak aranmakta ve kontrollere çağrılmaktadır. Ayrıca kadın hastalıkları ve doğum uzmanı tarafından gebelerimizin gerekli tetkikleri yapılmakta, bebeğin ultrasonla incelemeleri gerçekleştirilmektedir ve doğumları da yine uzman hekimler tarafından yaptırılmaktadır.
Hikaye ve fizik muayene
İlk muayeneden önce gebenin detaylı bir hikayesi alınır, önceki gebelikleri ve genel sağlık durumu sorgulanarak varsa gebelik için risk faktörleri belirlenir. Hikayede, geçirilmiş cerrahiler (sezaryen, myomektomi), önceki doğum sayısı (özellikle 4 ve üzeri doğumlar risk grubu olduğundan), varsa önemli hastalıklar (diyabet ya da guatr gibi), önceki gebeliklerinde ortaya çıkmış olabilecek komplikasyonlar (gebelik zehirlenmesi, vb) önemlidir.
Doğum ne zaman?
Tahmini doğum tarihi, son adet tarihine dayanarak hesaplanır. Son adet tarihinin gününe yedi gün eklendiğinde ve ayından üç ay geriye gidildiğinde, adetleri ortalama 28 gün süren kadınlarda beklenen doğum tarihi hesaplanabilir. Örneğin, son adet tarihi 1 Ocak olan bir gebenin, beklenen doğum tarihi, 1 Ocak’tan 7 gün ileriye gidip= 8 Ocak, 3 ay da geriye gidildiğinde, 8 Ekim olarak hesaplanabilir.
Hekiminizin kullanımı için hazırlanmış gebelik tarihi hesaplayıcı çarklar ya da internette mevcut gebelik süresi hesaplayıcılarından da yararlanabilirsiniz.
Gebeliğin takibi ve fetusun gelişiminin düzenli izlenebilmesi için gebelik süresinin doğru hesaplanması kritik önem taşır. Adetleri düzensiz olan gebelerde, gebelik yaşı ve beklenen doğum tarihinin ultrasonla hesaplaması zorunludur.
İlk muayenede nelere bakılır?
Gebenin ilk fizik muayenesi, kan basıncı, boy ve kilo ölçümünü, beden kitle indeksinin hesaplanmasını içerir. Ultrasonda over kisti, myom ya da uterin anomali varlığı saptanabilir. İlk muayenede detaylı bir öykü alınması esastır, bunun kaçıncı gebelik olduğu, önceki gebeliklerde doğum şekli, bebeğin kaç kilo doğduğu, herhangi bir sakatlığı olup olmadığı sorgulanır. Annenin kronik bir hastalığı ya da geçirdiği ameliyat varsa not edilir.
Gebelikte hangi laboratuvar testleri yapılmalıdır?
Eğer gebelik varlığı kesin değilse ve ultrasonla da saptanamıyorsa, yapılacak ilk test gebelik testidir. Standart test, beta hCG’nin kan ya da idrarda saptanmasına dayanır.
Her gebe kadında ilk muayene esnasında rutin olarak yapılması gereken testler, annenin sağlıklı olduğundan emin olmamızı sağlar (sağlıklı anne = sağlıklı bebek).
İlk muayenede yapılacak standart testler
- Kan grubu (kan uyuşmazlığı olup olmadığının saptanması açısından)
- Tam kan sayımı (kansızlık olup olmadığının saptanması açısından)
- Servikal smear testi (rahim ağzı kanseri tarama testi)
- Rubella, toxoplazma, CMV incelemeleri (üçüne birden TORCH da denir), daha ziyade risk altındaki kadınlara yapılır
- İdrar tahlili ve idrar kültürü (gebelikte idrar yolları enfeksiyonu ve asemptomatik bakteriüri adlı durumdan korunmak amacıyla, ayrıca aylık olarak idrar tahlili istenebilir)
- Hepatit B antijen testi
- Tiroid fonksiyon testleri (anne ve bebeği tiroid fonksiyon bozukluklarının risklerinden korumak için)
- HIV testi (bazen buna HCV testi de eklenebilir)
- Hemoglobin elektroforezi (daha ziyade Akdeniz bölgesinde yaşayanlar gibi Akdeniz anemisi riski altındaki gebelere yapılır)
Gebe takibi hangi sıklıkla yapılmalı, her doktora gidişte hangi testler uygulanacak?
Hekiminize her başvurmanızda, tansiyon ve kilonuz ölçülecek, gerekli tahliller istenecek ve bebeğinizin kalp atışları ve büyüklüğü ultrasonla değerlendirilecektir.
Temel olarak ilk hekim ziyaretinizden sonra, doktora kontrole gelmeniz gereken minimum aralıklar ve bu vizitlerde yapılması gereken temel testler şunlardır:
- 36. gebelik haftasına dek ayda bir kez
- 11 – 14. haftada: İkili tarama testi ve fetal burun kemiği incelemesi. Artık bazı hekimler tarafından bu haftadaki muayenede vaginal ultrasonla erken iç organ taraması da yapılabilmektedir.
- 16 – 20. haftada: Anne kanında AFP (bebeğinizin sinir sisteminde gelişim defekti olup olmadığının anlaşılması için) ya da eğer ikili test yapılmadıysa üçlü test (üçlü test AFP’yi de içerir). Ayrıca kansızlık gelişip gelişmediğinin ve demir depolarınızın hem size hem de bebeğinize yeterli olup olmadığının anlaşılabilmesi için hemoglobin ve ferritin testleri.
- 20 – 24. haftada: Fetal anomali taraması (detaylı iç organ taraması), rahime ve bebeğinize giden kan akımının yeterli olup olmadığının anlaşılabilmesi için uterin arter doppler’i ve kansızlık için tam kan sayımı tekrarı, ferritin.
- 24 – 28. haftada: Gestasyonel diyabet taraması için glukoz yükleme testi (şekerli su testi) (eskiden50 gramşeker yükleme testi yapılırken artık doğrudan75 gramyükleme testi yapılmaktadır).
- 28. ve 32. haftalarda ultrasonla bebeğe bakılır, 36. haftadan sonra artık NST ile bebeğin kalp atışlarının dinlenmesine başlanır ve bebeğin rahim içerisinde rahat olup olmadığı değerlendirilir.
- 36., 38. ve 39. haftalarda birer kez NST yapılır, ultrasonla bebeğin gelişimine bakılır.
- 40. hafta dolduğunda artık kontroller doğum başlayana kadar 3 günde bir yapılır ve bebeğin suyunun yeterli olup olmadığı ultrasonla, kalp atışlarının iyi olup olmadığı da ultrasonla değerlendirilir.
- 40 haftadan sonra, eğer suyu yeterli ve NST’si iyiyse, bebeğin doğumu başlatması için 3 gün arayla kontrolle yapılarak iki hafta daha beklenebilir.
Hangi durumlarda acilen hekiminizi aramalısınız?
- Vaginal kanama
- Vaginadan su gelmesi
- Rahimde kasılmalar olması
- Bebek hareketlerinde azalma
- Erken doğum belirtileri (sırt ağrısı – sancı, rahimde kasılmalar, vagenden berrak su gelmesi, nişan (mukuslu vaginal akıntı) gelmesi
Doğum yaklaştığında hekiminizle neleri konuşmalısınız?
- Doğum şekli
- Doğumda anestezi almak isteyip istemediğiniz
- Doğum sonrası bakım
- Emzirme
- Bebeğiniz erkekse yenidoğan sünneti